تهیه خامه دست ریس با رنگ گیاهی برای فرش

برخی اصطلاحات فرش 

ريسيدن
همه رشته‌هاي يك قالي كه از آن براي تار و پود و گره استفاده مي‌شود، قبلا از پنبه يا پشم و يا ابريشم ريسيده مي‌شود. مسير چرخش دوك نخ‌ريسي، يا در جهت حركت عقربه‌هاي ساعت است و يا برعكس آن. اگر جهت گردش دوك، مطابق حركت عقربه‌هاي ساعت باشد، رشته همچون حرف S ريسيده مي‌شود و جهت ريسيدن، به اختصار S خوانده مي‌شود. حركت در جهت عكس عقربه‌هاي ساعت، Z خوانده مي‌شود.

تابيدن
دو يا چند رشته ريسيده شده را با هم مي‌تابانند. تاباندن رشته‌ها معمولا در جهت عكس ريسيدن انجام مي‌گيرد.

تار
رشته‌هايي از نخ يا پشم و يا ابريشم است كه به صورت عمودي، به دو انتهاي دار پيچيده مي‌شود و همراه پودها كه به صورت افقي از ميان تارها عبور مي‌كنند، استخوان‌بندي اصلي هر قالي را تشكيل مي‌دهند.

پود
رشته‌هايي از پشم يا نخ و يا ابريشم است كه به صورت افقي از ميان تارها عبور مي‌كند.

گره
رشته‌هاي كوتاهي است از پشم و يا ابريشم كه به دور تا دور تار مي‌پيچد و گره مي‌خورد. گره، مهم‌ترين عامل در به وجود آوردن نقش قالي است. گره قالي به دو دسته اصلي تقسيم مي‌شود: گره متقارن (تركي يا گوردس) و گره نامتقارن (فارسي يا سنه). هر يك از دو دسته فوق نيز چند شاخه فرعي دارد.

گره متقارن
تكه كوتاهي از رشته، به دور يك جفت تار مي‌پيچد و ازميان آنها، به طرف بيرون كشيده مي‌شود. اين گره، چنان كه از نامش پيداست، ساختماني متقارن دارد.

گره نامتقارن
رشته كوتاه گره، دوتار را در بر مي‌گيرد، با اين تفاوت كه در اينجا، يك چرخ كامل به دور يك تار، و نيم چرخ، به دور تار ديگر مي‌پيچد.

ارتفاع پرز
پرز، همان خواب قالي است. ارتفاع پرز قالي، از انتهاي گره، و در كم‌ساييده‌ترين محل هر فرش محاسبه مي‌شود.

گليم‌بافي ابتدا و انتها
شروع و ختم هر قالي، بنا به سليقه بافنده آن فرق مي‌كند. در كل، گليم‌باف، به قسمت سر و ته قالي، قبل از حاشيه بافت ساده اطلاق مي‌شود كه به منظور استحكام بخشيدن به فرش و تزيين آن و جلوگيري از حركت و ريزش گره‌ها بافته مي‌شود. طرز بافتن گليم‌باف بدين‌گونه است كه نخ‌هايي به رنگ زمينه فرش يا سفيد و بي‌رنگ، با توجه به جنس تار و پود فرش، به گونه پود، از لابلاي تارها، بلافاصله بعد از ساده باف، به صورت يك در ميان عبور مي‌دهند.

شيرازه
هر منطقه‌اي، بنا به رسمي كه دارد، طرفين قالي را به نوعي ختم مي‌كند.

دستبافت‌هاي گره‌دار
به آن دسته از دستبافت‌ها اطلاق مي‌شود كه از چرخش نخ پرز (خامه) به دور تار (چله) و پودگذاري به ترتيبي خاص حاصل مي‌شود.

دستبافت‌هاي بدون گره
به آن دسته از دستبافت‌ها اطلاق مي‌شود كه تنها از در هم تنيدن تارها و پودها حاصل مي‌شوند.

قالي
دستبافي است گره‌دار و پرزدار كه از طريق درگيري پرز و گره زدن آن بر تار و نيز پودگذاري، فراهم مي‌گردد.گبه
نوعي قالي گره بافته است با پرز بسيار بلند ( به بلندي دست‌‌كم يك سانتي‌متر) و پود فراوان (از سه تا هشت پود در هر رج) ومعمولا درشت‌باف.

قالي‌ـ گبه دستبافي است گره‌دار با پرز و خواب كوتاهتر، شمار رشته‌هاي پود در هر رج، از سه تجاوز نمي‌كند و نوع مرغوب گبه به شمار مي‌آيد.

گليم‌ـ گبه
دستبافي است كه در بعضي قسمت‌ها، گره‌دار و در بقيه قسمت‌ها، بدون گره است. به عبارتي، زمينه دستباف به شيوه گليم‌بافي بافته مي‌شود و برخي نقش‌ها و نگاره‌ها به شيوه گبه‌بافي. قاليچه‌ها و گبه‌هاي شيري
نوعي از قاليچه‌ها وگبه‌هاي بافت عشاير است كه شير، موضوع اصلي طراحي آن است. اين دستبافت‌ها، متعلق به فارس و ايل قشقايي است.

قاليچه‌هاي تصويري
اين قاليچه‌ها، در اواخر سده دوازدهم هجري، وبه دنبال تحولاتي كه در رشته‌هاي مختلف هنري در ايران پديد آمد، شكل گرفتند و با به خدمت گرفتن امكانات جديد مثل تصاوير چاپي و عكس، به بيان تازه‌اي در قاليبافي نايل آمدند و حاصل كار، به قاليجه‌هاي صورتي معروف گرديد. يعني قاليچه‌هايي كه داراي تصاوير صورت انسان مي‌باشند.

گليم
دستبافي است بدون گره، دو رويه (بر خلاف قالي و سوزني كه تنها يكروي آن قابل استفاده است) كه هر دو روي آن، پودرو است، زيرا كه پودهاي رنگارنگ را از زير و روي رشته‌هاي تار كه ناپيداست، مي‌گذرانند و با تغيير رنگ‌هاي پود است كه نقش‌ها پديدار مي‌شوند.

جاجيم
يا جاجُم. در لغت، به معني پارچه كلفت شبيه پلاس است و به نوعي فرش بدون گره دورو مي‌گويند كه از پلاس نازك‌تر است و آن را از نخ‌هاي رنگين و ظريف پشمي يا پنبه‌اي يا مخلوط هر دو مي‌بافند. پرز ندارد و مي‌توان از هر دو روي آن استفاده كرد.

سوزني
اين دستبافت‌هاي بدون گره، مانند ساير بافته‌ها، داراي تار و پود مي‌باشد. با اين تفاوت كه اين بافته‌ها، يكرو مي‌باشند وگاه برجسته بافته مي‌شوند. در بافت سوزني‌ها، پودهاي مختلف ورنگارنگ به دور تار مي‌پيچند و يا گره مي‌خورند و در پشت، آزاد مي‌شوند. سوزنی ها به انواع سوماک، ورنی، مسند، گلیم سوزنی، موج سوزنی، ترمه سوزنی، رشتی دوزی و ... متداولند.

چرخ
نوعي دستباف سوزني است كه شامل لوزي‌هايي مي‌باشد كه در امتداد قطر بلند قرار گرفته و دو طرف آنها، علايم 7 و 8 در دو سري به طور موازي قرار مي‌گيرند.

رِند
نوعي دستباف سوزني پيچيده‌تر از چرخ بوده است و نگاره‌هاي آن، اغلب، نگاره‌هاي گليم است. رنگ، در بافته‌هاي رند، بسيار جالب و چشمگير و زيباتر از گليم است.

شِشه‌دِرمه
نوعي خاص از دستبافت‌هاي سوزني ايل قشقايي است كه مانند سوزني‌ها، ‌رويه اصلي بسيار ظريف و ‌آستري خشن دارد. بافت آن، بسيار وقت‌گير است و به علت دقت و ظرافت، فقط تعدادي خاص در هر تيره يا طايفه به اين هنر روي مي‌آورند.

وارونه‌چين
از بافته‌هاي نادر و كمياب ايل است كه بافت آن، بر خلاف ديگر دستبافت‌ها، از زير انجام مي‌گيرد و به وسيله آيينه‌اي كه در زير تارها قرار مي‌دهند، بافنده مي‌تواند نگاره‌اي را كه طرح‌ريزي كرده، ببيند.

و همچنین اندازه های استاندارد دست بافته ها

1- قالی:

به فرش هایی گفته می شود كه مساحت آنها 6 متر مربع و یا از آن بیشتر باشند كه معمولاً در ابعاد 3×2، 5/3×5/2، 4×3، 5×5/3، 6×4، 7×5، 10×6 متر و… باشند.

2- كلگی:

ابعاد این گونه فرش ها معمولاً 3×5/1، 3×70/1، 5/3×2 متر می باشد. بافت كلگی بیشتر در قدیم و در میان چادرنشینان و روستاییان معمول بوده است.

3- كناره:

از این نوع فرش ها در قدیم برای پوشاندن فضاهای خالی كناره فرش تا دیوار استفاده می شده است و لكین امروزه بوسیله آن معمولاً راهروها و راه پله ها را مفروش می نمایند و پهنای آنها عموماً از 70 تا 110 سانتی متر و طول آنها 5/2 الی 8 متر است.

4- قالیچه:

قالیچه ها، فرش های كوچكی هستند كه عموماً در ابعاد 20/2×40/1 متر بافته می شوند.

5- پرده ای

اندازه فرش های پرده ای معمولاً 5/2×5/1 متر می باشد. این نوع فرش ها در مدخل اتاق یا سالن ها نصب    می گردد.

6- ذرع و نیم:

این نوع فرش ها عموماً در ابعاد 156×104 سانتی متر تهیه می شوند، بافت این نوع فرش ها بیشتر در مناطق فارسی باف رایج است لذا با توجه به اندازه ذرع فارسی كه 104 سانتیمتر است و اضافه كردن نیم ذرع به آن (156 = 52+104) طول این نوع فرش ها 156 سانتی متر می گردد.

7- ذرع و چارك:

ابعاد این نوع فرش ها عموماً 130×80 سانتی متر می باشند و بافت آنها نیز بیشتر در مناطق فارسی باف رایج است.

8- پشتی:

به فرش هایی گفته می شود كه عرض آنها از 50 تا 80 سانتی متر و طول آنها از 80 تا 120 سانتی متر     می باشد و متداولترین اندازه پشتی 90×60 و یا 120×60 سانتی متر می باشد. در نواحی گرگان و بجنورد به نوعی از پشتی ها كه پشت آنها گلیم بافی شده است و مانند یك كیسه دردار تهیه شده اند قارچین می گویند.

9- پادری:

این فرش به اندازه پاگرد در ورودی كه معمولاً 70×50 است بافته می شوند.

انواع فرش از نظر جنس پرز

1ـ فرشهای تمام پشم:

جنس پرز اين گونه فرشها پشمی بوده و رجشمار آنها معمولاً كمتر از 40 مي‌باشند. چنانچه جنس چله و پود زير آنها نيز همچون كه در بين عشاير و كوچ‌نشينها و تركمنها متداول است از پشم انتخاب شود به آنها فرش تمام پشم مي‌گويند.

2ـ فرش كرك:

جنس پرز اين نوع فرشها از الياف ظريف و بلند پشمی تهيه شده است و جنس چله آنها پنبه يا ابريشم مي‌باشد و اغلب در رجشمارهای بين 40 تا 50 بافته مي‌شوند.

3ـ فرش ابريشمي:

پرز اينگونه فرشها تماماً از جنس ابريشم بوده و چنانچه چله آنها نيز ابريشم باشد اصطلاحاً به آنها تمام ابريشم مي‌گويند و اغلب در رجشمار 50 به بالا بافته مي‌شوند.

4ـ فرش كف ابريشم (بوم ابريشم):

فقط پرزهای زمينه اين نوع فرشها از جنس ابريشم بوده و بقيه پرزها اغلب از جنس كرك انتخاب مي‌شوند و چون پرزهای ابريشمی برعكس پرزهای پشمی به راحتی مي‌خوابند و از ارتفاع خود كم مي‌كنند اجزا طرح و نقوش كه از جنس كرك مي‌باشند حالت برجسته گرفته و فرش را به حالت گل برجسته در مي‌آورند.

5ـ فرش گل ابريشم:

اين نوع فرشها برعكس كف ابريشم مي‌باشند يعنی جنس پرزهای زمينه كرك نقوش و اجزا طرح بعضا با ابريشم بافته مي‌شوند. وجود ابريشم به کار رفته در گلها و نقوش باعث جلوه بيشتر طرح می شود.

6ـ فرش گرده ابريشم:

بافت اين نوع فرشها كه در نايين، اردستان و اصفهان بيشتر متداول مي‌باشد به اين صورت است كه جنس پرزهای خطوط اطراف نقوش و طرحها را كه اصطلاحاً به آنها گرده مي‌گويند از ابريشم انتخاب مي‌نمايند. ضمناً به منظور افزايش جلوه و زيبايی در اين نوع فرشها اكثراً گرده‌ها را با ابريشم سفيد مي‌بافند.

7ـ فرش صوف:

در زمينه اين نوع فرشها به جای گره صرفاً از پود زير و رو استفاده مي‌شود. گاهی جنس پود رو از فلزات گرانبها مانند طلا يا نقره انتخاب مي‌نمايند. از اين رو نقوشی كه بافته شده‌اند حالت برجسته پيدا می کند.